Badanie nasienia - Co należy wiedzieć?
Badanie nasienia jest podstawową metodą diagnostyki męskiej płodności. Analiza pozwala określić zdolności rozrodcze mężczyzny oraz zdiagnozować ewentualną przyczynę problemów z płodnością. W trakcie badania jakościowego oceniane są liczne parametry nasienia i plemników.
Wyróżniamy badanie podstawowe i rozszerzone. Jednorazowe badanie nasienia nie jest wystarczające do wyciągnięcia ostatecznych wniosków i postawienia rozpoznania. Jest to badanie charakteryzujące się dużą zmiennością w czasie, na jego wynik mają istotny wpływ choroby które przebył badany mężczyzna w okresie ostatnich kilku miesięcy, stany gorączkowe, spożywane substancje – leki, narkotyki, substancje dopingujące.
Poniżej przedstawiam w zarysie najczęściej wykonywane badania nasienia dostępne obecnie w Polsce .
Badanie podstawowe
Zakres analizy podstawowego badania nasienia:
• całkowita liczba plemników w ejakulacie
• koncentracja plemników
• ruchliwość plemników
• objętość nasienia
• upłynnienie ejakulatu
• barwa ejakulatu
• odczyn pH nasienia
• lepkość ejakulatu
• stopień aglutynacji i agregacji spermy
Wyniki badania nasienia
Wartości referencyjne badania nasienia wg wytycznych WHO 2010
PARAMETR
NORMA WHO
Objętość ejakulatu
1,5 ml
Całkowita liczba plemników w ejakulacie
39 mln
Liczba plemników na ml
15 mln/ml
Ogólna ruchliwość plemników
40%
Progresywna ruchliwość plemników
32%
Żywe plemniki
58%
Plemniki o prawidłowej morfologii
4%
Wartość pH
>= 7,2
Badanie rozszerzone nasienia
Badanie podstawowe nasienia można rozszerzyć o bardziej dogłębne analizy, w tym:
• morfologię plemników
• test eozynowy służący do oceny żywotności plemników
• test POX oceniający liczbę aktywnych leukocytów
• MAR- test- IgG (obecność przeciwciał przeciw-plemnikowych klasy IgG na powierzchni plemnika)
• Badania specjalistyczne wykonywane przy stosowaniu technik wspomaganego rozrodu :
Są to zaawansowane technologie które w przypadku rozpoznania ciężkich zaburzeń płodności są wykorzystywane aby wyizolować z nasienia plemniki prawidłowe, z najmniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia wad w materiale genetycznym.
• Badanie nasienia wspomagane technologią CASA (ang. Computer Assisted Semen Analysis) polega na analizie nasienia przy współpracy z automatycznym systemem komputerowym SCA (ang. Sperm Class Analyzer). Obraz mikroskopowy rejestrowany kamerą wideo jest przetwarzany i poddawany cyfrowej analizie komputerowej. Uzyskane wyniki dają ocenę parametrów nasienia - parametry fizyko-chemiczne, koncentracja, ruchliwość.
MiOXSYS - test stresu oksydacyjnego
Stres oksydacyjny prowadzi do obniżenia parametrów nasienia oraz uszkodzenia DNA plemników. Szacuje się że nawet 80% przyczyn męskiej niepłodności wiąże się ze stresem oksydacyjnym. W związku z tym Europejskie Towarzystwo Rozrodu Człowieka i Embriologii (ESHRE) rekomenduje rozszerzenie diagnostyki męskiej niepłodności o ocenę stresu oksydacyjnego.
MIOXSYS to pomiar jakościowy potencjału oksydacyjnego-redukcyjnego (sORP), będącego wskaźnikiem równowagi pomiędzy całkowitą aktywnością utleniaczy (form reaktywnego tlenu (ROS)) a całkowitą aktywnością środka redukującego. Zaburzenie równowagi między reaktywnymi formami tlenu ( ROS), a działaniem ochronnego systemu antyoksydacyjnego, odpowiedzialnego za ich neutralizację i usuwanie wywołuje stres oksydacyjny. Na powstanie stresu oksydacyjnego wpływają czynniki egzogenne (np. styl życia, środowisko) jaki i endogenne (min. procesy zapalne w drogach moczowo-płciowych).
Badanie nasienia metodą MSOME (ang. Motile Sperm Organelle Morphology Examination) jest to badanie morfologii ruchliwych plemników. Badanie wykonywane jest pod mikroskopem (powiększenie cyfrowe od 6000 razy do 8000 razy). Pozwala na dokładną ocenę morfologii ruchliwych plemników. Ocena jakości wakuoli umożliwia określenie wystąpienia ewentualnych nieprawidłowości w plemnikach wybieranych do procedury zapłodnienia metodą ICSI / IMSI. Badania wykazują, że wybrane w oparciu o badanie MSOME plemniki wybrane do zapłodnienia ICSI / IMSI znacznie poprawiają skuteczność efektów zapłodnienia oraz szanse na posiadanie zdrowego potomstwa.
Fragmentacja DNA plemników
Test SCD (ang. Sperm Chromatin Dispersion) - badanie fragmentacji DNA plemników - umożliwia ocenę stopnia uszkodzenia plemników. Uszkodzone DNA plemników zmniejsza szanse na zapłodnienie, a także jest przyczyną wystąpienia nieprawidłowości we wczesnym stadium rozwoju zarodka, zwiększonego ryzyka przeniesienia wad genetycznych na dziecko oraz poronień. W takim przypadku zaleca się przystąpienie pary do procedury zapłodnienia pozaustrojowego.
Wykonanie testu SCD zaleca się, gdy para bezskutecznie stara się o dziecko lub gdy udaje się zajść w ciążę, ale dochodzi do wczesnych poronień. Zalecamy je też mężczyznom po 45. roku życia, narażonym na działanie szkodliwych czynników chemicznych i fizycznych, z nadwagą i otyłością, z nałogami (papierosy, alkohol).Niestety nawet prawidłowe parametry podstawowe nasienia nie wykluczają zaburzeń w chromatynie plemnikowej.
Test SCSA (ang. Sperm Chromatin Structure Assay) - badanie chromatyny plemnikowej - pozwala określić liczebność plemników, zróżnicowanych pod względem integralności DNA oraz struktury chromatyny. Badanie mierzy dwa parametry: DFI (ang. DNA Fragmentation Index) – współczynnik fragmentacji DNA oraz HDS (ang. Highly DNA Stainable) – wysoce barwliwy DNA. Wysoce barwliwy DNA charakterystyczny jest dla populacji plemników niedojrzałych oraz o nieprawidłowo skondensowanej chromatynie. Populację tą zidentyfikować można jedynie za pomocą testu SCSA.
Badanie określa ilość [%]:
• komórek o umiarkowanym stopniu fragmentacji DNA
• plemników z wysokim stopniem fragmentacji DNA
• plemników z wysoce barwliwym DNA (high DNA stainability).
Wskazaniem do wykonania testu SCSA jest:
• niepłodność idiopatyczna
• poronienia nawykowe
• wiek mężczyzny powyżej 40 lat
• narażenie na działanie substancji toksycznych
• nieprawidłowy wynik badania nasienia (obniżona ruchliwość i morfologia plemników)
• obecność leukocytów w nasieniu
• kryptozoospermia, oligozoospermia, oligoasthenoteratozoospermia
Fragmentacja DNA plemników występuje również u 10% mężczyzn o prawidłowych parametrach nasienia.
MACS - magnetyczne sortowanie plemników
W przypadku stwierdzenia wysokiej fragmentacji w DNA plemników istnieje duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości we wczesnym stadium rozwoju zarodka oraz poronienia.
MACS (ang. magnethic activated cell sorting), czyli magnetycznie aktywowane sortowanie komórek, pozwala usunąć jak najwięcej plemników o wysokim poziomie fragmentacji, wykazujących cechy apoptozy.
Im mniejszy odsetek plemników o wysokim poziomie fragmentacji DNA, to większa szansa na powodzenie procedury in vitro .
MACS – wskazania:
• niepowodzenia procedury in vitro
• wysoki wskaźnik fragmentacji DNA plemników
• obniżone parametry nasienia: oligospermia, asthenozoospermia, teratozoospermia
• powtarzające się poronienia u partnerki
Badania wskazują, że zastosowanie systemu MACS może zmniejszyć odsetek plemników o wysokim poziomie fragmentacji DNA, a tym samym zwiększyć szansę na powodzenie procedury in vitro wykonanej metodą docytoplazmatycznej iniekcji plemnika.
Co uszkadza DNA plemników?
Za nieprawidłowości fragmentacji DNA plemników mogą odpowiadać mutacje genów oraz zaburzenia chromosomowe powstałe na etapie spermatogenezy, czyli procesu tworzenia plemników. Ponadto, odpowiedzialny za zmiany może być stres oraz ogólne czynniki zewnętrzne wpływające na jakość nasienia. Należą do nich np.: narażenie jąder na wysokie temperatury, promieniowanie, kontakt z niesprzyjającymi zdrowiu substancjami chemicznymi czy też toksycznymi, pochodzącymi z otoczenia.
Czy można zmniejszyć stopień fragmentacji DNA plemników?
W wielu przypadkach owszem! Często ratunkiem jest tu zmiana stylu życia, podjęcie zdrowych nawyków i racjonalne odżywanie. Chodzi przede wszystkim o produkty bogate w antyoksydanty. Priorytetem powinno stać się wyeliminowanie z życia czynników mogących mieć szkodliwy wpływ na fragmentację plemników. Warto skorzystać z porad specjalisty. Wskazane może okazać się ponowne wykonanie badania. Pozwoli to sprawdzić czy jakość nasienia uległa poprawie.
Wynik badania chromatyny plemnikowej
W wynikach oznaczony zostanie indeks DFI, który przedstawia budowę chromatyny plemnikowej. Prawidłowym wynikiem, świadczącym o dobrym potencjale do zapłodnienia jest uzyskanie DFI poniżej 15%, a także HDS poniżej 15%.
Nieprawidłowym i niepokojącym wynikiem fragmentacji DNA plemników jest uzyskanie DFI powyżej 30%. Jak interpretować taki wynik? Oznacza on, że 30% plemników jest obarczonych defektami genetycznymi. Wskazuje to na bardzo niski potencjał do zapłodnienia.
Wartości pośrednie pomiędzy 15%, a 30% można podzielić na dwa zakresy:
• DFI pomiędzy 15–24% wskazują na dobry potencjał do zapłodnienia,
• DFI pomiędzy 25–30% oznaczają umiarkowany potencjał do zapłodnienia.
Dzięki przeczytaniu tego wpisu pacjenci zwiększą swoją świadomości dotyczącą ich własnego zdrowia oraz dostępnych narzędzi w profilaktyce schorzeń związanych z płodnością.
Wszystkich pacjentów zainteresowanych konsultacją urologiczną zapraszam na wizytę.
Teresa Gawlik-Jakubczak